Automatyczna skrzynia biegów, choć kojarzona nierozerwalnie z zachodnimi autami, powoli zyskuje coraz większą popularność również i na wschodzie Europy. Wielu kierowców zadaje sobie jednak pytanie, czy do prowadzenia tzw. 'automata’ konieczne jest specjalne prawo jazdy?
Co to jest automat?
Skrzynie automatyczne zaprojektowano z nastawieniem na wygodę podróżowania. Samochód ze zautomatyzowaną skrzynią biegów pozwala na płynniejszą jazdę, optymalizując przełożenie w stosunku do obrotów silnika. Dzięki temu, pojazdy z takim mechanizmem osiągają znacznie większe przebiegi ze względu na to, że silnik jest mniej przeciążony. Ta technologia przoduje na terenie Stanów Zjednoczonych, gdzie zyskała popularność ze względu na panujące tam ogromne odległości między miastami.
Jak jeździć automatem?
Najczęstszą przyczyną awarii skrzyń automatycznych jest niewłaściwe ich używanie. Ten problem dotyczy najczęściej kierowców, którzy nie uczyli się jazdy na samochodzie z taką technologią i przenoszą nawyki z operowania skrzynią manualną, tj. zbyt często manipulują przy drążku. Skrzynia automatyczna posiada cztery podstawowe tryby jazdy, ułożone w następującej kolejności:
- P – postój (ang. park)
- R – jazda do tyłu (ang. reverse)
- N – położenie neutralne (ang. neutral)
- D – jazda do przodu (ang. drive)
Przełożenia P należy używać wyłącznie podczas długotrwałego postoju auta – częstym błędem jest włączanie go podczas każdego zatrzymania, na przykład na światłach w mieście. Ten 'bieg’ wrzucamy jedynie wtedy, kiedy mamy zamiar wyłączyć silnik i zakończyć jazdę.
Opcja 'P’ blokuje przekładnię na stałe i zatrzymuje ją, dlatego też włączenie tego trybu podczas jazdy, nawet przy minimalnej prędkości jest dla skrzyni biegów bardzo niebezpieczne. Ten tryb należy włączać tylko wtedy, gdy samochód stoi pewnie w miejscu i jego pozycja zabezpieczona jest hamulcem. Jeżeli silnik pracuje i mamy zamiar jeszcze jechać, najlepszym rozwiązaniem dla tego mechanizmu jest pozostawienie skrzyni w trybie jazdy (D) przy jednoczesnym trzymaniu stopy na pedale hamulca.
Jedyne dopuszczalne przełożenia do wyłączania silnika dla automatycznej skrzyni biegów to tryb 'P’ bądź – w ostateczności – 'N’.
Trybów R i D używa się odpowiednio do jazdy w tył oraz w przód.
Podczas ruszania z zamiarem jazdy przed siebie, musimy przełączyć skrzynię z położenia P na opcję D. Wolniejszy ruch może poskutkować włączeniem biegu wstecznego, uruchomić po kolei wszystkie tryby, bądź opóźnić start ze względu na wysłanie przez system sprzecznych sygnałów. Powodem takiego stanu rzeczy jest domyślna konstrukcja przekładni drążkowej, w której przejście w tryb D wymusza również uruchomienie opcji R i N.
W sytuacji zamiaru jazdy do tyłu, (będąc w trybie D), należy przesunąć drążek w tryb R i dopiero po chwili puścić hamulec. Odczuwalne jest wówczas minimalne szarpnięcie, które informuje kierowcę o tym, że samochód jest gotowy do jazdy w wybranym przez was trybie. Nie wolno przechodzić pomiędzy trybami R i D, gdy auto się toczy. Choć jest to teoretycznie możliwe, znacząco skraca żywotność mechanizmu przekładni. Nie należy wykonywać tego manewru również podczas jazdy, ponieważ większość przekładni ma zamontowaną blokadę. Zawsze należy się zatrzymać i przełączać tryby przy wciśniętym pedale hamulca.
Największy problem kierowców – tryb 'N’
Wbrew temu, co można zaobserwować u niektórych użytkowników, opcja 'neutral’, nie służy do tego, by odciążyć silnik i skrzynię biegów po krótkotrwałym zatrzymaniu się na światłach, przed przejściem dla pieszych bądź przejeździe kolejowym. Położenia 'N’ używa się wyłącznie w sytuacjach awaryjnych – na przykład wtedy, gdy chcemy przemieścić samochód bez użycia silnika (pchanie, holowanie). W samochodach terenowych lub ciężarowych używa się go również wtedy, gdy włączamy dodatkowe urządzenie napędzane mocą silnikiem, np. wyciągarkę. Nie powinno się używać tego trybu podczas normalnej eksploatacji.
Reasumując, skrzynia automatyczna została skonstruowana w celu ograniczenia manewrów kierowcy przy drążku. Użytkowanie jej zgodnie z założeniami polega na tym, aby używać trybów P, R, N i D wyłącznie zgodnie z ich przeznaczeniem, w czym może pomóc poniższa ściągawka:
- P – postój powyżej minuty,
- R – jazda do tyłu,
- N – sytuacje awaryjne,
- D – jazda do przodu.
- Chcąc zmienić tryb pracy uruchomionej już skrzyni automatycznej, zawsze musimy zatrzymać pojazd i mieć jednocześnie wciśnięty pedał hamulca podczas manipulacji drążkiem.
- Przy ruszaniu należy płynnie przejść z opcji 'P’ do wybranego trybu.
- Zmieniając przełożenie z 'D’ na 'R’ powinniśmy powoli wykonać manewr, aby auto mogło przejść w odpowiedni tryb.
- W trakcie krótkiego postoju nie należy uruchamiać opcji 'P’ lub 'N’, lecz zatrzymać pojazd w miejscu przy użyciu hamulca.
Eksploatacja pojazdu i utrzymanie skrzyni biegów w dobrej kondycji to kwestia przede wszystkim stylu jazdy – nie bez znaczenia pozostaje jednak regularne przeprowadzanie wymian oleju. Przy odpowiednim, codziennym użytkowaniu ta czynność powinna być wykonana co 60 tys. km lub 5 lat. Jeżdżąc po mieście musimy liczyć się z koniecznością wymiany oleju już przy osiągnięciu 2/3 tej liczby, tj. po przekroczeniu około 40 tys. km. Zwłaszcza w drugim przypadku, całkowicie uzasadnione jest nadprogramowe serwisowanie auta w ten sposób. Przy skrzyni automatycznej zaleca się również wykonywanie tzw. dynamicznej wymiany oleju, czyli całkowitego wypompowania starego oleju i zalania przekładni świeżą porcją.
Dla kogo prawo jazdy na automat?
Prawo jazdy z kodem ’78’, ogranicza nasze uprawnienia do prowadzenia pojazdów. Posiadając dokument z taką adnotacją, mamy prawo kierować jedynie pojazdami ze skrzynią automatyczną. W sytuacji chęci prowadzenia samochodu ze skrzynią manualną, musimy ponownie udać się do WORD i zdać odpowiedni egzamin – przystąpienie do tej procedury nie wymaga jednak odbycia osobnego, pełnego kursu czy zaliczenia części teoretycznej.
Prawo jazdy na 'Automat’ powinno zainteresować przede wszystkim:
- Osoby ceniące wygodę ponad szeroko pojęte „czucie samochodu” podczas jazdy
- Osoby z niepełnosprawnościami lub dysfunkcjami ruchowymi,
- Kursantów z ograniczeniami zdrowotnymi – np. poważniejszą wadą wzroku,
- Kierowców, podróżujących służbowo w odległe miejsca,
- Kandydatów na kierowcę z kiepską podzielnością uwagi.
Aktualnie niemalże wszystkie samochody z napędem hybrydowym, jak i auta elektryczne posiadają automatyczną skrzynię biegów – jeżeli planujemy w przyszłości zakup takiego pojazdu, musimy wziąć pod uwagę ten fakt.
Koszt kursu na automat w porównaniu z tradycyjną wersją szkolenia na prawo jazdy
Choć może się to okazać zaskakujące, zainteresowanie takim rozwiązaniem jest naprawdę niewielkie – wynika to zapewne z uprzedzenia kursantów do 'automatów’ jak i wyższej cenie potencjalnego pierwszego auta. Jako, iż niewielu kandydatów decyduje się na zdawanie prawa jazdy z kodem ograniczającym 78, ceny za tę wersję szkolenia w ośrodkach mogą okazać się wyższe, a mieszkańcy mniejszych miejscowości mogą mieć problem z dostępnością tego typu usług w lokalnych szkołach jazdy.
Zdawanie egzaminu na samochodzie z automatyczną skrzynią biegów
Egzamin na prawo jazdy, przeprowadzony na automacie okazuje się łatwiejszy z kilku powodów. Podstawową zaletą tego rozwiązania jest mniejsza obawa o zgaśnięcie samochodu czy prawidłowe, płynne ruszenie z miejsca. Kandydaci mogą również 'odetchnąć’ na wzniesieniu, gdzie stosunkowo często kończy się egzamin. Automat pozwala się w pełni skupić na prowadzeniu i obserwacji otoczenia, toteż może okazać się dobrą opcją dla kursantów z wadami wzroku oraz utrudnioną koncentracją.
Inne pojazdy z automatem
- Skuter (kat. AM, B1)
- Mniej więcej od końca lat 90., bezstopniowa skrzynia biegów stała się powszechnie obowiązującym standardem dla skuterów i maksi skuterów. Aby móc prowadzić skuter, potrzebujemy jedynie prawa jazdy kategorii AM, które występuje w obu wariantach. W tej kwestii pozostaje mniej wątpliwości, ze względu na szerokie zastosowanie automatycznej skrzyni biegów wśród producentów lekkich pojazdów jednośladowych.
- Motocykl (kat. A, A1, A2)
- Powszechnie za cechę wyróżniającą motocykla uważa się manualną skrzynię biegów, natomiast skutera – przekładnię automatyczną. Nie jest to jednak niepodważalna zasada, ponieważ już od schyłku lat 50 na rynku pojawiła się tzw. przekładnia półautomatyczna, łącząca elementy obu technologii, która do dziś jest dość popularna w motocyklach azjatyckich producentów oraz w lżejszych modelach zachodnich marek. Jeżeli planujemy zdawać prawo jazdy na automat dla kategorii A2, A1 lub A, musimy wziąć pod uwagę spore ograniczenie gabarytowe i finansowe, oraz stosunkowo niską popularność tego rozwiązania w konstrukcjach motocyklowych.
- Quad (kat. AM, B1)
- W większości quadów stosuje się automatyczne skrzynie biegów. To rozwiązanie niesie ze sobą ogromną zaletę w postaci braku ryzyka zatrzymania się podczas wjazdu na wzniesienie (co może zdarzyć się w pojazdach z manualną przekładnią podczas wciskania sprzęgła). Płynność zmiany biegów w tych pojazdach okazuje się zbawienna w terenie i znacząco zwiększa bezpieczeństwo oraz komfort kierowcy podczas jazdy.